Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων: Για μία συνεχή «Άνοιξη» στο νεοελληνικό θεατρικό έργο

Αν και η ελληνική θεατρική συγγραφική δραστηριότητα είχε ξεκινήσει να αναπτύσσεται ήδη από το τέλος του 16ου αι. και κατά το 17ο, κάτω από την επίδραση της Ιταλικής αναγέννησης, τόσο η δραματουργία ως αποκλειστική επαγγελματική ιδιότητα όσο και η ανάγκη ίδρυσης ενός συλλογικού οργάνου που θα προστατεύει τα δικαιώματα των συγγραφέων γεννήθηκαν πολύ αργότερα. Η πρώτη ονομασία της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών συγγραφέων ήταν Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, Μουσικών και Μεταφραστών. Ιδρύθηκε το 1894 από ομάδα λογοτεχνών και δραματουργών, αλλά η λειτουργία του ήταν ατροφική και ελλιπής. Ωστόσο οι «θεωρητικοί» του θεάτρου ήταν αυτοί που θεωρήθηκε πως από όλους τους υπόλοιπους καλλιτέχνες, αυτοί ήταν που επιδίωξαν και πέτυχαν την οργάνωση τους σε συλλογικό επίπεδο. Ακόμη και το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών (Σ.Ε.Η), το ισχυρότερο, σήμερα, συνδικαλιστικό όργανο καλλιτεχνικής φύσης, που θεωρείται από τους πιο δυνατούς μηχανισμούς διεκδίκησης των δικαιωμάτων των ηθοποιών, ιδρύθηκε το 1909. Η νομική οργάνωση της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων (Ε.Ε.Θ.Σ.), σε πνευματικό ίδρυμα και επαγγελματικό σωματείο έγινε το 1908.
Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο, νομοθετικά κατοχυρωμένο, με καταστατικό λειτουργίας της εταιρείας, συγκροτήθηκε από τους Γρηγόριο Ξενόπουλο, Σπύρο Μελά (που μαζί με τον Ιάκωβο Καμπανέλλη ανακηρύχθηκαν και μέλη της Ακαδημίας Αθηνών) τους Κωνσταντίνο Χρηστομάνο, Παντελή Χορν, Χαράλαμπο Άννινο Ι. Τσοκόπουλο, Νίκο Λάσκαρη, Στ. Γρανίτσα, Τ. Μωραϊτίνη, Π. Νιρβάνα, Κ. Παρρέν. Μακροβιότεροι πρόεδροι της Εταιρείας διετέλεσαν οι: Χαρ. Αννινος (1909-1920) Θ. Συνοδινός (1932-1946) Γ. Ασημακόπουλος (1947-1971) και Δ. Ιωαννόπουλος (1971-1982). Το 1938 η Εταιρεία και ο τότε πρόεδρός της Θεόδωρος Συνοδινός προχώρησε στην ίδρυση του Θεατρικού Μουσείου. Έφορος του νέου μουσείου ορίστηκε ο μεγάλος ιστορικός του νεοελληνικού θεάτρου Γιάννης Σιδέρης, μέλος της Εταιρείας. Τα επόμενα χρόνια το Θεατρικό Μουσείο εξελίχτηκε σε "Κέντρο Μελέτης και Έρευνας του Νεοελληνικού Θεάτρου", διαθέτοντας ένα ενημερωμένο αρχείο χειρογράφων, προγραμμάτων, φωτογραφιών και μακετών από ιστορικές παραστάσεις του Ελληνικού Θεάτρου. Σήμερα λειτουργεί και ως Μουσείο, εκθέτοντας στα ειδικά διαμορφωμένα καμαρίνια προσωπικά αντικείμενα και φωτογραφίες κλασικών ηθοποιών του Θεάτρου αλλά και συγκεκριμένα εκθέματα μαριονέτας και κουκλοθέατρου. Η Βιβλιοθήκη του φυλάσσει τον δραματουργικό θησαυρό της ελληνικής θεατρικής παραγωγής. Το «Κέντρο Μελέτης και Έρευνας του Νεοελληνικού Θεάτρου» λειτουργεί σαν θυγατρικό ίδρυμα της Εταιρείας με χρησιδάνειο τα περιουσιακά αρχειακά της στοιχεία. Συχνά τα δύο αυτά ιδρύματα διεκδικούσαν την αυτονομία τους τόσο σε επίπεδο λειτουργίας όσο και φυσιογνωμίας, ώσπου οι σκοποί τους διαφοροποιήθηκαν τελείως και διοικούνται πλέον από ξεχωριστά συμβούλια.
Πρώτιστος σκοπός της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, σύμφωνα με τον νόμο, είναι να αποτελεί τον μοναδικό επίσημο εισπρακτικό φορέα των δικαιωμάτων των μελών της, από θεατρικές παραστάσεις και από κάθε είδους χρήση του πνευματικού τους έργου. Αυτή η απόφαση αποδείχτηκε ιδιαίτερα χρήσιμη ειδικά μετά το συγγραφικό οργασμό της μεταπολεμικής περιόδου που παρήγαγε πάρα πολλά θεατρικά έργα αλλά και με την έξαρση της Επιθεώρησης στις δεκαετίες του ‘80 και ’90. Η αύξηση του ελληνικού ρεπερτορίου και οι κοινωνικές συνθήκες είχαν ως αποτέλεσμα την πολλαπλή ζήτηση του ελληνικού έργου. Το αδιέξοδο όμως στο οποίο περιήλθε η θεατρική συγγραφική κοινότητα ήταν μεγάλο. Αυτό οφείλονταν σε δύο λόγους: Πρώτα στο παράνομο «ανέβασμα» ελληνικών θεατρικών έργων χωρίς την άδεια ή με την άγνοια του συγγραφέα. Επίσης, όταν ο θεατρικός συγγραφέας απεβίωνε, ο θίασος που επέλεγε κάποιο έργο του για παρουσίαση παραγκώνιζε πλήρως τους συγγενείς που διεκδικούσαν τα πνευματικά δικαιώματα της συγγραφής του έργου.
Πέρα όμως από τους καθαρά πρακτικούς σκοπούς της, η Εταιρεία ιδρύθηκε έχοντας πολιτιστικούς και πνευματικούς άξονες λειτουργίας. Η διατήρηση της ελληνικής δραματουργικής παράδοσης και η προώθηση του ελληνικού και νεοελληνικού έργου, τόσο στον ελλαδικό όσο και στον ευρωπαϊκό χώρο αποτελούν ιδέες από τις οποίες πρέπει να εμφυσείται κάθε καλλιτεχνικός οργανισμός.
Σύμφωνα με αυτή την λογική και στα πλαίσια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, που για τέσσερα χρόνια (2001-2004) οργάνωνε τον σχεδιασμό της προώθησης του ελληνικού πολιτισμού, αποφασίστηκε η υλοποίηση του Προγράμματος «Άνοιξη του Σύγχρονου Ελληνικού Θεατρικού Έργου». Επρόκειτο για ένα μεγαλόπνοο σχέδιο που περιελάμβανε την σκηνική παρουσίαση 50 περίπου ελληνικών άπαιχτων θεατρικών έργων σε ελληνικές θεατρικές σκηνές κατά την διάρκεια της Ολυμπιάδας. Η προσπάθεια αυτή δεν ευδοκίμησε αλλά επανασχεδιάστηκε.
Η επιτροπή τελικά που συγκροτήθηκε επέλεξε νεοελληνικά θεατρικά έργα, που θα μεταφραστούν προωθηθούν διεθνώς. Έργο της επιτροπής είναι να επιλέξει είκοσι ήδη μεταφρασμένα έργα του νεοελληνικού θεάτρου και είκοσι έργα που δεν έχουν μεταφραστεί, για να τα μεταφράσουν σε διάφορες γλώσσες. Μέλη της Επιτροπής μεταξύ άλλων είναι ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, κριτικός θέατρου, η Φώφη Τρέζου, συγγραφέας, η Χριστίνα Μπάμπου-Παγκουρέλλη, μεταφράστρια, ο Γίωργος Χατζηνάσιος, συνθέτης.
Η προσπάθεια προώθησης της θεατρικής δραστηριότητας των ελλήνων θεατρικών συγγραφέων στο εξωτερικό έχει κάποιο παρελθόν. Βέβαια, ό,τι επιχειρήθηκε είχε μεμονωμένο χαρακτήρα και δεν έτυχε της κρατικής ενίσχυσης. Όμως συγγραφείς όπως ο Γιώργος Μανιώτης, η Λούλα Αναγνωστάκη, ο Παύλος Μάτεσις και βέβαια ο Ιάκωβος Καμπανέλλης και άλλοι χάριν της τεράστιας εμβέλειας που έχουν τα έργα τους, κατάφεραν και σπάσανε τα στενά εθνικά όρια και «παίχτηκαν» σε πολλές χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Ο σημερινός πρόεδρος της Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων Γ. Λαζαρίδης, που διαδέχτηκε τον Γιώργο Σκούρτη δηλώνει στον τύπο ότι «η επιτροπή έκανε μια δουλειά καίρια χωρίς προστριβές, και θέσαμε ως όρο το μεταπολεμικό έργο, που ενδιαφέρει περισσότερο τους ξένους θεατές, εντάσσοντας μόνο κάποια λίγα παλιότερα έργα - Παλαμά, Ξενόπουλο, Μελά, Χορν - ανάμεσα στα 40, για να λειτουργήσουν ως νησίδες στην κατανόηση της ιστορίας του νεοελληνικού θεάτρου από τους ξένους. Γνωστά ονόματα ελλήνων συγγραφέων που απουσιάζουν από τον συγκεκριμένο κατάλογο των 40, δε σημαίνει ότι αξιολογήθηκαν και απορρίφθηκαν, απλά είναι η αρχή ενός συνόλου επιλογών της Εταιρείας, που θα έχει συνέχεια». Τα έργα που τελικά θα μεταφραστούν θα παιχτούν από ξένους θιάσους, ώστε το ξένο κοινό να έχει την δυνατότητα, αν και αργοπορημένα, να γίνει κοινωνός της ελληνικής γραφής και θεματικής στο θέατρο, για να εξετάσει και εκτιμήσει ή όχι τη νεοελληνική αντιπροσωπευτική συγγραφική προσπάθεια. Ίσως είναι καιρός να εξάγουμε ως ένα σημείο έναν καινούργιο πολιτισμό, σε επίπεδο θεάτρου πάντα, διαφορετικό από αυτόν που προωθείται και που είναι αγκιστρωμένο στο αρχαίο ελληνικό δράμα.
Σήμερα η Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων στεγάζεται στο αναπαλαιωμένο νεοκλασικό κτίριο της οδού Ψαρομηλίγκου 24 στον Κεραμεικό Αθήνας, το οποίο και της παραχωρήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και αποτελεί περιουσιακό της στοιχείο.

Δεν υπάρχουν σχόλια: